Persoonsblad - 57

Tijdsbeeld: Congo 1916. Samenvatting

Op het Tanganika-meer (een binnenzee met >800 km, toen ‘Belgische’ kust) hadden de Duitsers een vloot met o.a. een grote nieuwe boot met kanonnen en mitrailleurs, de “Graf von Götzen”. Hiermee waren ze niet alleen meester over het meer, maar bedreigden ook de ertsenrijke gebieden in (Belgisch-)Congo en Noord-Rhodesië (nu Zambia). De Belgische en Engelse vloot op het meer stonden machteloos. Daarom vroegen ze vliegtuigen. Op 1 januari 1916 vertrokken 3 piloten (waaronder Aimé) met 4 watervliegtuigen in onderdelen, per boot uit Engeland naar Matadi, en verder dwars door Congo naar Lukuga (=Albertstad, Kalemie) op het Tanganika-meer. Ondertussen bleek dat voordien geen enkel vliegtuig ooit was kunnen opstijgen in Centraal Afrika, spijts meerdere pogingen door Belgen en Engelsen, zodat de scepsis groot werd; velen achtten het onmogelijk wegens de ‘ijlere’ lucht. Op 13 mei had Aimé het eerste vliegtuig volledig gemonteerd. De vliegtest door Aimé Behaeghe, ’s anderendaags, op 14 mei 1916, was meteen een groot succes: voor het allereerst vloog er een vliegtuig in Centraal-Afrika, zelfs met twee vluchten diezelfde dag: eerst Aimé alleen, dan met zijn commandant als passagier. Ook een tweede vliegtuig was weldra afgewerkt en met evenveel succes ingevlogen door Aimé; maar de piloot die het vliegtuig daarna overnam crashte in het meer. Zo bleef er slechts één vliegtuig; weer nam men een enorm risico met de beslissing om een aanval te wagen op de ‘von Götzen’ met dit éne vliegtuigje. Het open vliegtuig haalde hoogstens 90 km/uur, had geen wapens noch radio, en moest een sterk bewapend vaartuig aanvallen, overdag aanvliegend, dus goed zichtbaar vanuit het open meer, zonder voorafgaande verkenning en dit op een afstand van meer dan 100 km van de basis. Toen waagde men zelfs in Europa nog geen offensieve acties zo ver van de basis. De enige steun kon komen van een kleine trage boot die tot halfweg de afstand zou varen. Op 7 juni vertrok Aimé, samen met een lichtgebouwd ‘waarnemer’ en twee bommetjes van 65 pond...maar hij kreeg motorpech, met een noodlanding op het meer als gevolg. Gelukkig merkte de Belgische boot de noodpijlen en sleepte het vliegtuig terug naar de basis. Twee gesmolten motorkleppen werden vervangen. Een nieuwe poging gebeurde op 10 juni 1916: het vliegtuig kwam niet teruggevlogen; de Belgische boot ging zoeken, en vond weerom een dobberend vliegtuig, met dezelfde motorpech! Maar nu op zijn terugvlucht, nadat het de ‘von Götzen’ met succes had gebombardeerd. Het vliegtuig werd met talrijke kogelgaten teruggesleept naar de basis.
Het nieuws van het bombardement was snel wereldnieuws. De ‘von Götzen’ was wel geraakt, maar niet gezonken; maar het psychologisch effect was enorm. De Duitsers veranderden totaal van taktiek, van offensief naar defensief: ze gaven het meer op en versterkten de kustplaats Kigoma, eindpunt van een spoorweg komende van de Indische Oceaan; ze ontmantelden de boot en lieten hem zelf zinken. De Belgen gebruikten nu het Tanganika-meer als bevoorradingsroute voor hun troepen in Kivu, die Burundi veroverden en verder afzakten langs de Duitse oever richting Kigoma. Op de vliegbasis krijgt men 3 vliegtuigen vliegklaar, nu uitgerust met zelfgemaakte stalen kleppen, maar weer crasht er één voor het kan deelnemen aan acties; gelukkig weer: inzittenden ongedeerd. Tussen 7 en 23 juli worden zeker 5 raids uitgevoerd op Kigoma, meestal met 2 vliegtuigen onder leiding van Aimé Behaeghe, waarbij zeer goede foto’s van de versterkingen worden genomen, gepaard met bombardementen van de stellingen. Regelmatig werden ze beschoten, maar zonder dat een vliegtuig werd neergehaald. Citaat uit het legerorder: “Est cité à l’ordre du jour: Lieutenant-Aviateur BEHAEGHE, pilote, officier de la plus grande vaillance (literair woord: onversaagdheid). Au cours des vols de reconnaissance exécutés les 17, 18, 19, et 23 juillet, a couvert un total de 1000 k. et volé pendant onze heures, lançant onze bombes sur les bateaux, le port, les installations et défenses du Kigoma”. Ondertussen kwamen de Belgische landtroepen tot vlak bij Kigoma, zonder verliezen. Op 29 juli trekken ze, na een omsingeling, Kigoma binnen: de Duitsers waren verdwenen. De bevelhebber rapporteerde: “Au cours de ma progression vers Kigoma, je sentais faiblir graduellement la résistance de l’ennemi… Chacun des bombardements aériens semblait le paralyser, de sorte qu’en arrivant à proximité de la place que nous pensions devoir enlever de haute lutte, nous avons trouvé le nid vide, l’ennemi ayant été contraint à l’abandonner, ses soldats indigènes ne pouvant tenir sous l’action de plus en plus efficace de nos aviateurs.»
De Belgen gingen door op hun élan en veroverden gans Duits Oost-Afrika, nu wel met zware gevechten voor Tabora; de vliegtuigen konden daar het front niet meer bereiken....
Anticlimax
- Gezien de vliegtuigen geen hulp meer kunnen bieden, wordt besloten het smaldeel te laten terugkeren naar Europa. Aimé, 26 jaar, ‘le vainqueur de Kigoma’, wordt evenwel ziek en overlijdt te Niemba, 3 december 1916.
- Wegens akkoorden met Engeland moeten de Belgen Duits Oost-Afrika afstaan aan de Engelsen
Enige Blijver: De ‘von Götzen’ werd gelicht door de Belgen en weer in vaart gebracht door de Engelsen als ‘Liemba’. Die boot vaart nog altijd: in 2001 zond de VRT een Duitse reportage (Arte) uit over ‘De zeven levens van een Duits stoomschip’

Uitgebreide biografie : Nederlands, zie menu van website; in het engels, zie ook menu, overdruk van: Cross & Cockade international journal, vol 39, p.3-23, 2008. .